Đo sông Nile hàng năm dâng nước từ tháng 6 đến tháng 9 tràn ngập hai bên bờ mênh mông nước và phù sa cho nên nảy sinh nhu cầu đo đạc ruộng đất và làm thuỷ lợi. Khoa hình học cổ Ai Cập ra đời. Sau này Thalès (Talét), nhà hình học La Mã cũng học tập và kế thừa thành tựu này. Đó là công thức bình phương cạnh huyền bằng tổng bình phương 2 cạnh trong một tam giác vuông.

Trong sách toán thuộc thời Trung vương quốc (khoảng năm 2000 – 1800 trước Công nguyên) đã diễn đạt đầy đủ hệ số đếm cơ số 10. Và cuối cùng người Ai Cập vẽ một hình người đưa hai tay lên trời tỏ ý sợ hãi để biểu thị số 1.000.000.

Tri thức đại số họ cũng đạt đến trình độ cao như giải phương trình bậc nhất, trong hình học họ không những biết tam giác, tứ giác mà còn biết số pi (pi = 3,1416), thể tích bán cầu.

Người Ai Cập dùng các đơn vị ngón tay, gang tay, bàn chân, khuỷu tay làm đơn vị đo chiều dài. Đặc sắc hơn cả là hình người vẽ trong khung chia thành nhiều ô vuông, xác định kích thước các bộ phận thân thể con người.

Về thiên vãn học, người Ai Cập đã nhận thức được sao Bắc Đẩu, sao Thiên Lang… sớm hơn những dân tộc khác. Làm lịch 365 ngày, mỗi năm 12 tháng, mỗi tháng 30 ngày, cộng thêm 5 ngày lễ cuối năm. Ngay từ thời ấy, khi đặt xác chết của các Pharaoh, các nhà thiên văn đã hướng mắt của các thi thể nhìn lên sao Bắc cực. Đến nay trải qua hơn 3.000 năm, người ta thấy sai số không hơn 1 độ vài phút. Điều đó chứng tỏ trình độ quan trắc thiên văn của người Ai Cập cổ rất tiến bộ.

Y học cũng rất phát triển. Sách thuốc thuộc vương triều Thoutmosis Đệ tam (khoảng năm 1500 – 1450 trước Công nguyên) nói về nhiều cách chữa bệnh. Thành tựu quan trọng nhất là thuật ướp xác.

Ngoài ra, sau này người ta rất phục người Ai Cập cổ về cách tính toán, vận chuyển của họ dựa trên sông Nile và hệ thông đường thuỷ. Điều này được diễn tả trên các tranh vẽ ở bức tường phía Nam đường vào miếu thờ Ounas.

Việc vận chuyển các tháp đài Hatshepsut được vẽ trên hàng hiên phía Nam của bậc thềm dưới ngôi đền thờ hoàng hậu Hatshepsut tại Dier-el-Bahari: hai tháp đài được xếp nối đuôi nhau và chằng néo bằng dây thừng, một cái chĩa đầu về phía đuôi sà lan, một cái chĩa đầu về phía mũi sà lan. Cả một hạm thuyền gồm 27 chiếc kéo chiếc sà lan này, cùng đi còn có một thuyền chỉ đường.

Vấn đề kỹ thuật hóc búa đặt ra là việc chuyển pho tượng đá khổng lồ xuống thuyền rồi lại bốc lên bờ thế nào. Khi vận chuyển các tháp đài, người Ai Cập cổ đại đã phải xây những mặt nghiêng để kéo lê những khói đá khổng lồ kia xuống tận kênh được đào riêng để nối mỏ đá với sông Nile. Một phương pháp tương tự như vậy có lẽ đã được dùng để vận chuyển pho tượng khổng lồ Memnòn. Sà lan được chất những khôi gạch đá làm đồ dẫn và nằm chờ ở đáy kênh. Sau đó tháp đài hoặc pho tượng đưực đặt nằm ngang trên một xe trượt; rồi người ta hất bỏ đồ dẫn và sà lan sẽ dần dần nổi lên mặt nước và được các thuyền kéo đi.

Trong một bức tranh nổi tiếng, hoạ sĩ thể hiện việc vận chuyển pho tượng khổng lồ của quan Tỉnh trưởng Djehutihotpe bằng xe trượt trong lăng vị quan này tại El-ber-sha. Pho tượng bằng thạch cao tuyết, cao 13 cubít (1 cubít khoảng 50cm) và có lẽ nặng gần 60 tấn, được đặt trên một pho tượng bằng gỗ chằng néo bằng dây thừng, và được 172 người xếp thành bốn hàng kéo đi. Tay cầm một bình nước, một người thự đứng trên bàn chân pho tượng rót nưởc xuống phía trước để xe dễ trượt trên nền đất sét.

Đối với các tháp đài, có lẽ sau khi định hướng bằng dây chằng thật chắc, người ta kéo chúng trượt trên một mặt dốc xây bằng gạch sống và cát về phía một cái hố hình chữ nhật đổ đầy cát. Trong khi tháp đài ở thế hơi nghiêng, còn được giữ bằng các sợi dây thừng, người ta bắt đầu vớt cát khỏi hố hoặc cho cát chạy qua các khe hở trong thành hồ.

Phi thường nhất là những kỳ công trong việc xây dựng công trình khổng lồ. Ngay dưới triều đại thứ 11, các kiến trúc sư Ai Cập đã biết đến kỹ thuật xây vòm và áp dụng kỹ thuật ấy trong cấu trúc thượng tầng của các lăng. Sự cách tân lớn nhất diễn ra dưới triều vua Djoser (khoảng năm 2630 – 2611 trước Công nguyên; vào đầu triều đại thứ III tại Saqqarah với công trình đồ sộ đầu tiên bằng đá ốp là kim tự tháp bậc, xây trong khoảng 30 năm.

Giai đoạn đầu, các tảng đá được đẽo như những viên gạch lớn, được xếp thành những lớp nằm ngang và gắn chặt với nhau bằng vữa đất sét thô. Một kỹ thuật khác xuất hiện trong giai đoạn thứ hai, giai đoạn chuyển từ Mastaba bậc sang kim tự tháp bậc. Khối lượng vật liệu ở đây lớn hơn rất nhiều: đá ốp bây giờ nặng mỗi tảng nửa tấn. Đá được xếp thành từng lớp có mặt đáy nghiêng về phía tâm của công trình thành một góc 18° khiến cho mặt ngoài của nó đã có sẵn góc nghiêng 72° mà kim tự tháp mở rộng sẽ có trong giai đoạn cuối cùng.

Việc dùng những khối đá lớn và xếp đá nghiêng rõ ràng là những sáng kiến thiên tài cho phép giảm bớt rất nhiều thời gian xây dựng và giảm bớt công việc đẽo đá, vì không cần phải đẽo vát mặt ngoài của đá óp đồng thời dễ dàng đạt được góc nghiêng muốn có.

Kỹ thuật này được sử dụng mãi cho đến khi kim tự tháp đạt tới hình dáng cuối cùng của nó dưới triều đại kế tiếp. Góc nghiêng hẹp hơn (từ 45 – 54°) của kim tự tháp ở thời kỳ này là điều kiện thuận lợi cho việc xếp đá thành lớp nằm ngang và vì vậy cần phải đẽo vát mặt ngoài của đá ốp.

Việc xây dựng một kim tự tháp đặt ra những vấn đề tổ chức và những khó khăn to lớn về kỹ thuật. Việc tổ chức một số rất đông các loại thợ, khảo sát. Các mỏ đá và khai thác đá, vận chuyển thường xuyên các tảng đá đến công trường và cất giữ chúng, đào tạo thợ đẽo đá, thợ xây, các chuyên viên vận chuyển, kiến trúc sư và đốc công thể hiện tài tổ chức tuyệt vời của chính quyền Ai Cập cổ đại.

Từ kim tự tháp bậc Djoser tới kỳ quan thế giới là kim tự tháp lớn ở Giza đã có những bước tiến rất lớn về trình độ nhận thức.

Kim tự tháp Kheops, độ sai lệch chỉ còn 3 phút 6 giây. Trên một địa hình đã được san bằng trước sự định hướng hoàn hảo đạt được bằng cách quan sát các vì sao Bắc cực từ một điểm cố định tại góc phía Bắc của kim tự tháp tương lai. Những dụng cụ được dùng trong việc quan sát này là chiếc Merkhel, một thanh ngang có dây dọi và chiếc bay, một que gỗ có khe ngắm ở phía trên. Các vị trí của một ngôi sao phương Bắc khi mọc và khi lặn được ghi trên một vòng cung. Để xác định hướng Bắc “thực”, người Ai Cập chia độ góc tạo bởi hai đường kẻ nối liền vị trí của người quan sát với vị trí của một ngôi sao Bắc cực khi mọc và khi lặn. Khi đã xác định được phương Bắc này rồi, một sợi dây mảnh nối các điểm cố định theo phương Bắc Nam tạo thành một trong những cạnh của kim tự tháp. Người ta dùng tháp để xác định chiều dài và dùng một số cung tròn để vẽ góc vuông.

Có nhiều khả năng ban đầu một loạt đường dốc nhỏ được xây chung quanh kim tự tháp để kéo các tảng đá lên đốn độ cao 25 – 30m. Đến giai đoạn đó thì đã đặt xong được 50% khối lượng vật liệu. Sau đó, người ta xây một đường dốc bên lớn hơn có cạnh tỳ vào một trong các mặt của kim tự tháp để vận chuyển đá lên đến độ cao gần đỉnh tháp. Đường dốc như vậy sẽ tiết kiệm được một nửa khối lượng so với một đường dốc đứng độc lập đồng thời lại vững chắc hơn. Trong trường hợp kim tự tháp Kheops cao 146,6m chẳng hạn, xây tới độ cao 100m là đã đặt xong được 96% khối lượng công trình. Việc xây 20 – 30m cuối cùng có lẽ phải dùng đến phương pháp xây bậc. Còn tảng đá làm đỉnh tháp thì chỉ có thể đặt được vào đúng vị trí của nó bằng một giàn giáo thích hợp, điều đó chứng tỏ người Ai Cập cổ đại có lẽ cũng đã biết đến ròng rọc cho dù không có tài liệu nào mô tả công cụ đó. Việc sử dụng những cần bẩy đơn giản hơn và xe kéo đã có tài liệu chứng thực. Những bức tranh miêu tả công trình dẫn thuỷ nhập điền có vẽ cái Chadouf, một loại cần treo điều khiển bằng tay. Công cụ đó rất có thể đã được sử dụng để đưa vật liệu xây dựng lên cao.

Một điều đặc biệt khiến hậu thế ngạc nhiên là người Ai Cập đã biết chế hương liệu từ thảo mộc, phương pháp ép dầu, cách sử dụng các hoá chất tự nhiên như Na₂CO₃, các chất màu khoáng vật như son, ôxi sắt, minium Pb₃O₄, cancozit,…

Người Ai Cập cổ cũng đã có nhiều tiến bộ trong ngành dược học, họ đã biết dùng các loại thảo mộc để làm thuốc, biết chế thuốc cao, dầu thơm trang sức. Nhiều tài liệu về thảo mộc, phương pháp ép dầu, cách sử dụng các hoá chất tự nhiên cho thấy người Ai Cập cổ đã biết đến các phương pháp lọc, bay hơi, lên men… Các kim loại như vàng, bạc, đồng, sắt cũng được biết đến từ rất sớm.

Đồ gốm và thuỷ tinh cũng thấy xuất hiện ở Ai Cập. Đồ sành xuất hiện vào thiên niên kỷ thứ II trước Công nguyên. Đồ sành ở Ai Cập cổ cấu tạo từ đất sét, sa thạch, thạch anh và có thành phần khác với đồ sành thông thường ngày nay. Người Ai Cập cổ đã biết cách tráng men lên sành, trong thành phần của men có chứa xút, pôtát hay silicát canxi với một số chất phụ gia để tạo màu.

Như vậy có thể nói, nền văn minh Ai Cập, văn minh sông Nile dù đã lụi tàn nhưng nó không hề bị quên lãng bởi loài người luôn tự hào khi nhớ về nó như một dấu ấn đáng tự hào của một thời đã qua.

Lịch sử các nền văn minh – Hoàng Lê Minh,

Những công trình kiến trúc nổi tiếng nhất thời cổ đại là các kim tự tháp, đặc biệt là các kim tự tháp nằm ở ngoại ô thủ đô Cairo, Ai Cập.

Kim tự tháp công trình thể hiện trình độ kiến trúc vượt thời đại của người Ai Cập cổ đại

Trong số các kim tự tháp đó, hùng vĩ nhất phải kể đến kim tự tháp Kheops. Kim tự tháp Kheops được xây dựng vào khoảng năm 2600 trước Công nguyên, cao 146,5 mét, nền đáy mỗi cạnh dài 232 mét, một vòng chu vi khoảng 1 km. Tháp được xây dựng từ 2,3 triệu tảng đá lớn, bình quân mỗi tảng nặng 2,5 tấn, giữa các tảng đá không hề có bất cứ chất kết dính nào. Tháp được hình thành bằng việc chồng các tảng đá lên nhau. Thời gian tồn tại của kim tự tháp Kheops đã gần 5.000 năm, trải qua gió mưa bão tố nó vẫn ngạo nghễ giữa trời, nguy nga hùng vĩ.

Ở Ai Cập, người ta phát hiện được tất cả có 80 kim tự tháp. Những kim tự tháp lớn nhỏ này đều được phân bố rải rác hai bên bờ sông Nile. Kim tự tháp Kheops được xây dựng cách ngày nay khoảng 4.600 năm, là một công trình kiến trúc đơn lẻ đồ sộ nhất trong lịch sử loài người.

Kim tự tháp Kheops sừng sững trên cao nguyên Giza cách phía Tây Cairo 10km. Nơi ấy biển cát mênh mông, đá vụn tràn đầy và là một vùng đất cằn cỗi. Xây dựng một công trình to lớn tại một vùng đất như vậy rõ ràng là không thực tế. Vậy mục đích của người thiết kế là gì?

Những công cụ, phương tiện xây dựng đầy bí ẩn!

Từ thập niên 20 của thế kỷ XX đến nay, hàng loạt các nhà nghiên cứu đã tìm đến Ai Cập. Họ nhìn công trình khổng lồ này bằng con mắt kinh ngạc. Người Ai Cập làm thế nào để đục đẽo, chồng ghép các tảng đá lớn như vậy thành lăng mộ. Bố cục các lối đi và các phòng trong lăng giống như một mê cung. Đường thông hơi của lăng mộ nằm nghiêng và thông xuống các tầng sâu dưới đất. Tường đá nhẵn bóng được khắc những bức phù điêu tuyệt đẹp. Nhưng không ai có thể hiểu được người Ai Cập làm thế nào để có thể nắm được kỹ thuật dào cát và điêu khắc tinh xảo đến như vậy. Không ai biết họ đã sử dụng công cụ tinh xảo như
thế nào. Nên biết rằng 4.500 năm trước đây loài người chưa biết đến đồ sắt.

Nguồn lao động từ đâu để xây kim tự tháp?

Điều khiến các chuyên gia không thể tưởng tượng được là phải dùng bao nhiêu lao động để xây dựng nên các kim tự tháp đó. Theo ước tính, khi xây dựng kim tự tháp, đất nước Ai Cập phải có 50 triệu dân. Nếu không thì khó có thể duy trì việc cung cấp lương thực và lao động. Khi các nhà nghiên cứu mở cuốn lịch sử thế giới, họ lại càng kinh ngạc hơn. Vào năm 3000 trước Công nguyên trên toàn thế giới chỉ có khoảng 20 triệu người.

Nghiên cứu sâu thêm, thời kỳ đó, hầu hết lao động phải tập trung vào việc cày cấy, gieo trồng mới có thể cung cấp lương thực cho công trường kéo dài suốt năm này qua năm khác. Mà lưu vực sông Nile nhỏ hẹp lúc bấy giờ, ruộng đất dường như không đủ cung cấp lương thực, thực phẩm cho đội ngũ lao động. Trong số họ, không những cần có những kỹ thuật viên công trình, công nhân, thợ đá, lại cần có cả đội quân giám sát, rồi cả tăng lữ các Pharaon và gia tộc của họ. Chỉ nhờ vào thu hoạch nông nghiệp ở lưu vực sông Nile liệu có thể đủ cung cấp cho nhu cầu được không?

Dùng phương tiện gì để vận chuyển?

Khó hiểu hơn nữa là người Ai Cập cổ đại dùng phương tiện gì để vận chuyển những tảng đá khổng lồ cho việc xây dựng kim tự tháp. Theo cách nhìn truyền thống thì người Ai Cập cổ đại dùng con lăn gỗ để vận chuyển. Biện pháp nguyên thuỷ đó, tuy có thể vận chuyển được những tảng đá lớn đến công trường, nhưng muốn có con lăn gỗ phải có cây cành to. Vùng lưu vực sông Nile rất ít cây cối, chỉ có cỏ mọc là nhiều nhất. Nhưng người Ai Cập cổ đại không thể chặt hàng loạt cây cọ xốp mềm như vậy để làm con lăn. Hơn nữa, cây cọ còn là một nguồn lương thực không thể thiếu đối với người Ai Cập. Lá cây cọ là vật liệu duy nhất có thể che nắng nơi sa mạc nóng bỏng. Nên chặt bỏ hàng loạt cây cọ, chẳng khác gì làm một việc ngu xuẩn đối với người Ai Cập.

Vậy thì, người Ai Cập phải nhập khẩu gỗ từ nước ngoài chăng? Những người đưa ra giả thiết này không nghĩ rằng nếu nhập khẩu một lương gỗ như vậy thì người Ai Cập cổ đại phải có một đội tàu thuyền to lớn, vượt biển chở gỗ đưa về qua cảng Alexandrie, sau đó phải ngược dòng sông Nile chở gỗ lên Cairo, rồi từ Cairo dùng xe ngựa chở tới các công trường. Chưa nói tới khả năng là người Ai Cập cổ đại có được đội tàu thuyền to lớn chưa mà chỉ nói rằng, 4.500 năm trước Ai Cập chưa có xe ngựa, mà phải đợi đến 900 năm sau đó họ mới có xe ngựa chạy ở Ai Cập.

Ai đã xây dựng nên kim tự tháp, để làm gì?

Theo tính toán, kim tự tháp lớn được tạo thành từ 2,6 triệu tảng đá lớn, mỗi tảng trung bình nặng khoảng 10 tấn. Giữa các tảng đá không hề có chất kết dính. Trải qua 4.500 năm mưa sa bão táp, giữa các tảng đá, các khe ghép nói vẫn còn rất khít, một lưỡi dao mỏng cũng không thể đưa vào đó được. Những thợ thuyền hay là những nô lệ đã làm ra những sản phẩm tinh xảo đến như vậy vẫn là câu hỏi đối với tất cả mọi người.

Ngoài ra, nếu cho rằng kim tự tháp chỉ đơn giản là lăng mộ của các Pharaon cũng khó mà chấp nhận được. Hãy tạm gác việc khai thác 2,6 triệu tảng đá lớn như thế nào, chỉ nói việc chồng ghép nó lại đã là một việc rất khó khăn. Nếu như mỗi ngày ghép được 10 tảng đá thì thời gian để ghép được 2,6 triệu tảng đá là 26 ngàn ngày, nghĩa là 70 năm. Chỉ cần mấy con số đơn giản như vậy chắc các Pharaon Ai Cập có thể tính ra, vậy thì việc gì họ phải tốn công xây dựng những lăng mộ mà họ không thế dùng được?

Ứng dụng khoa học kỹ thuật đến khó tin!

Ai đã xây dựng nên kim tự tháp? Đó là một điều khó hiểu, nhưng còn khó hiểu hơn là những kiến thức khoa học kỹ thuật mà nó hàm chứa trong đó.

Kim tự tháp với mối liên hệ mật thiết với thiên văn học và toán học càng làm cho người hiện đại thêm phần khó hiểu.

Kim tự tháp thực sự là một “hệ thống đo lường” cho cả loài người. Đơn vị chiều dài của kim tự tháp lớn được xác định bằng việc lấy một nửa chiều dài vòng quay trái đất mà chia ra, nghĩa là đáy kim tự tháp lớn bằng mười phần triệu nửa vòng quay của trái đất.

Người ta đã xác định độ dài của đơn vị tấc và độ dài của một cạnh trong đơn vị đo diện tích “A” của kim tự tháp.

Người ta có thể tìm thấy độ dài của một tấc, và nó cũng tương đương một thước của người Phổ ngày xưa.

Đơn vị trọng lượng và đơn vị dung lượng của kim tự tháp lớn được hợp thành từ những đơn vị độ dài nói trên với mật độ cấu tạo trái đất.

Đơn vị nhiệt lượng của kim tự tháp lớn vừa bằng nhiệt độ trung bình của cả trái đất.

Đơn vị thời gian với cách phân chia mỗi tuần 7 ngày cũng có sự thể hiện trong đó. Ngoài ra, căn phòng đặt linh cữu Pharaon trong kim tự tháp lớn, có kích thước là 2x5x8 và 3x4x5. Đó vừa đúng tỉ lệ tạo dựng hình tam giác, mà người phát minh ra công thức tạo dựng hình tam giác đó là Bidacrat, một triết gia Hy Lạp cổ đại.

Xét về vị trí xây dựng kim tự tháp lớn: đường kinh tuyến chính đi qua đúng tâm kim tự tháp. Điều đó có thể giải thích lý do vì sao người xây dựng nên kim tự tháp lớn đã chọn nơi sa mạc đá sỏi như vậy để xây dựng nó. Vùng nham thạch này có một vết nứt tự nhiên hình chữ “V”, lợi dựng đúng vị trí đó để xây dựng kim tự tháp làm lăng mộ khổng lồ. Hơn nữa, vị trí kim tự tháp lại chia đôi lục địa và biển thành hai nửa bằng nhau. Nếu không phải cấu tạo nên trái đất, phân bố biển và lục địa thì làm sao có thể chọn chỗ đó để xây dựng kim tự tháp. Các vị Pharaon cổ Ai Cập có năng lực ấy chăng?

Ngày càng có nhiều nhà khoa học phát hiện thấy những hàm ý khoa học khai thác được ở kim tự tháp. Năm 1949, một học giả người Đức đưa ra ý kiến, dùng các tư liệu toán học trong kim tự tháp có thể suy ra bán kính trái đất một cách dễ dàng, còn có thể tính được thể tích, mật độ trái đất, cùng với thời gian vận hành của các tinh cầu, thậm chí tính được chu kỳ cuộc sống của đàn ông, đàn bà. Trong khi mọi người còn đang kinh ngạc thì năm 1951, một học giả người Pháp lại nêu ra vấn đề: “Kim tự tháp lớn, phải chăng có bao hàm cả chương trình thức của bom nguyên tử?”.

Xem thêm: Trình độ khoa học kỹ thuật thời cổ đại Ai Cập phát triển một cách đáng ngạc nhiên

Các công trình kiến trúc khác

Nói tới kiến trúc cổ Ai Cập, ngoài kim tự tháp còn phải kể đến các tháp vuông. Tháp vuông là một kiến trúc đặc biệt phổ biến thời cổ Ai Cập, vốn là bia kỷ niệm của các Pharaon hiến dâng thần Mặt trời. Phần lớn vật liệu ở đây là từng khối đá hoa cương màu đỏ nhạt, sản xuất gần Axawang, miền Nam Ai Cập. Đỉnh tháp vuông là cột hình nhọn, đầu phủ bằng vàng, hổ phách. Về sau, cùng với sự suy vong của đất nước, lần lượt nó được chở ra nước ngoài. Hiện nay tổng số tháp vuông tại Âu Mỹ có tới mấy chục cái, riêng La Mã đã có 13 cái và được gọi là “Thành phố của tháp vuông”, còn trên đất Ai Cập chỉ còn lại không đầy 10 cái. Vì vậy khách du lịch đến Ai Cập đều rất thán phục trước cảnh quan hùng vĩ của kim tự tháp, còn ấn tượng về tháp vuông lại rất mờ nhạt.

Tháp vuông xây dựng sớm nhất tại Kholiopolis (thành phố Mặt trời), tượng trưng cho sự sùng bái thần Mặt trời. Về sau, cùng với sự mở rộng tín ngưỡng, đã lan ra khắp Ai Cập. Khi có quốc vương, tháp vuông chuyển thành một hình thức của bia kỷ niệm sự thống trị của quốc vương. Theo ghi chép, tháp vuông cao nhất là 56,7 mét.

Cùng với kim tự tháp là tượng Sphinx (Nhân sư). Con Nhân sư lớn nhất nằm gần kim tự tháp Khéphren là biểu tượng của nhà vua này. Tượng dài khoảng 57m, cao khoảng 20m, thân sư tử, đầu người, là biểu tượng của quyền uy.

Các công trình kiến trúc tôn giáo

Kiến trúc tôn giáo Ai Cập làm bằng đá, cao sang hơn cả cung điện của các triều vua. Mô hình phổ biến là một quần thế kiến trúc trong một tường vây mở cửa ra sông Nile với hai hàng tượng Sphinx. Vào trong một tường vây có nhiều kiến trúc phụ và một kiến trúc chính. Kiến trúc chính thường bao gồm một tiền sảnh lớn và một điện thờ nhỏ. Trong điện thờ đặt tượng thần chính. Và đền thờ còn là nơi chứa kinh sách, nơi chế biến các loại đồ tế, chẳng hạn như chiếc thuyền để rước tượng diễu hành, giếng múc nước cúng, hồ thiêng để các thầy tu thực hiện nhiều bí pháp… Mái đền là nơi quan trắc mặt trời để xác định giờ cúng tế. Đền thờ có diền sản thậm chí cả hầm mỏ, có cá đội ngũ người sản xuất, cảnh sát và chiến thuyền phục vụ khai thác các nguồn lợi kinh tế đế cung cấp cho đền thờ.

Mỗi đền thờ có một số thầy tu cha truyền con nối, chia thành bốn kíp thay nhau thường trực, mỗi kíp ba tháng trong một năm. Thầy tu mỗi ngày cúng thần ba lần vào lúc rạng đông, đúng Ngọ và lúc mặt trời lặn. Có thầy tu chuyên lo việc quan trắc mặt trời để xác định chính xác thời điểm hành lễ, nếu không, theo quan niệm của họ sẽ làm rối loạn trật tự Vũ trụ.

Khu di tích Saqqarah: Đây là một khu mộ cổ của cố đô Memphis, nằm ở phía Nam Cairo, Ai Cập. Đây là một khu lăng tẩm lớn trải dài trên 7km, chứa các lăng tẩm của nhiều thời đại, từ thời Cựu đế chế đến thời La Mã. Công trình nổi tiếng nhất ở đây là kim tự tháp Djoser (Giôxe) do kiến trúc sư Imhotep xây dựng.

Quanh kim tự tháp còn có một số kiến trúc khác dùng trong việc cúng lễ người chết và có một bức tường hình chữ nhật bao quanh. Cả quần thể là một khu lăng tẩm của một ông vua, xung quanh còn có cả phần mộ của các đại thần thời đó. Ở phía Nam mộ của Djoser có kim tự tháp Ounas thuộc triều đại thứ V, nổi tiếng vì nơi đây còn lưu lại các văn bản tang lễ khắc trên đá. Quanh các kim tự tháp này cũng còn nhiều phần mộ thuộc loại những kim tự tháp nhỏ. Phía Đông Bắc kim tự tháp Djoser là di tích Xerapeum, tức là mộ cổ của thần tối cao Apis của người Ai Cập, tượng trưng bằng một con bò tót được nuôi ở chuồng gần dền thờ Pota.

Lịch sử các nền văn minh – Hoàng Lê Minh,

Người Ai Cập cho rằng con người có thể xác và linh hồn. Thể xác gọi là Djet, là nơi linh hồn nương tựa. Khi con người chết, linh hồn thoát ra nhưng vẫn cần thể xác làm chỗ trú ngụ cho nên cần giữ thi thể bất hoại.

Người Ai Cập cho rằng con người có nhiều hồn. Con người có một xác và 4 hồn, Akk là hồn ma, là sức mạnh thiêng tượng trưng bằng con cò quăm. Chỉ vua và thần mới có Akk, sau mở rộng cho mọi người. “Ba” cũng là một loại hồn tượng trưng bằng con chim đầu người. “Ka” là phần vô hình khó định nghĩa nhưng rất quan trọng. Người ta cho đó là “năng lượng sinh tồn” hay là sức mạnh bảo tồn cuộc sống. Muốn tồn tại, Ka phải có chỗ dựa thể xác cho nên phải ướp xác. Shouyt là cái bóng (Ombre), một loại hồn khó diễn tả.

Do quan niệm thể xác phải làm chỗ dựa cho Ka cho nên phải ướp xác.
Thuật ướp xác Ai Cập ra đời từ thời cổ vương quốc khoảng năm 2700 trước Công nguyên và tồn tại mãi đến thế kỷ V sau Công nguyên. Về nguyên tắc, đó là kỹ thuật làm khô thi thể. Lấy các bộ phận dễ phân hủy như não, nội tạng ra bằng cách hút qua mũi hay giải phẫu bụng. Sau đó ướp thi thể vào khối natron khô, một loại Carbonate hydrate cọ xát, có rất nhiều ở Ai Cập, ướp như thế trong 70 ngày. Rửa, nhồi cỏ thơm vào đầu và bụng thay cho óc và nội tạng đã bị lấy ra. Xoa dầu thơm và một chất gọi là Myrrhe. Dùng vải lanh bó từng bộ phận cơ thể, riêng các ngón tay lồng vào bằng vàng để khỏi rơi rụng.

Người Ai Cập cho rằng Diêm vương là Osiris, vua phương Tây tức cõi chết. Địa ngục Ai Cập có cả ruộng đồng mà người chết phải cày cấy. Các Pharaon chết cũng không ngoại lệ. Vì vậy cần phải tìm cách cho linh hồn vua thoát khỏi cảnh cơ cực đó, do vậy cần được đưa lên thuyền Mặt trời để về gặp thần cha là Re. Các kim tự tháp có bậc để cho hồn vua lên trời, rồi khi tháp thành hình chóp thì đó là tia mặt trời giúp hồn vua về với mặt trời. Người ta cho rằng buổi chiều con thuyền Mặt trời xuống thế giới bên kia thuộc vương quốc Osiris trên sông Nile bên dưới. Nhiều điều nguy hiểm sẽ đe doạ chuyến đi đêm của con thuyền Mặt trời. Do đó, cần có những bài cầu nguyện để vượt qua các nguy hiểm ấy. Đấy là những phù chú huyền bí, ban đầu chỉ dùng cho vua, vốn được khắc trên thành quan tài các vua thời Trung vương quốc gọi là Linh Cữu ký. Đến thời Tân Vương quốc, những phù chú ghi trên giấy đặt trong hầm mộ cung cấp cho linh hồn người chết những phương tiện, phương pháp ứng xử đối đáp với ác quỷ, đối phó sự phán xét sao cho tránh tội không bị trừng phạt (chết lần thứ hai), không bị hoá vôi mà biến thành chim ưng thần kết hợp lại với thể xác bay lên trời.

Lịch sử các nền văn minh – Hoàng Lê Minh,